Gündelik hayat, bir toplumun zaman ve yaşadığı toprakların değişkenliğine bağlı olarak,
geliştirdiği ekonomik, kültürel ve dini uygulamaların somutlaştırılarak ortaya konulmasıdır.
Mekân insanların sosyolojik olarak incelenebileceği en belirgin yerlerdir. Sanayi devriminden
sonra Avrupa’da üretim büyük bir değişiklik geçirmiştir. Küçük çaplı sayılan üretim sistemi,
yerini fabrikalarda yapılan büyük çaplı bir üretim sistemine bırakmış bunun sonucu olarak
zanaatkârlar, tüccarlar yerlerini büyük şirketlere bırakmıştır. İktisadi yaşantının diğer bir
boyutu olarak, geleneksel mesleklerin ortadan kalkmaya başlaması söz konusu olmuştur.
Gündelik hayatın değerler sisteminde boşluklara yol açan bu durum, çarşıların bir şekilde
iktisadi yaşam üzerinde egemen sembol olmaktan çıkmasına ve üretime dayalı düzenden,
ithalata dayalı bir sisteme geçişin yaşanmasına neden olmuştur. Bu çerçeve içinde bakacak
olursak; Osmanlı topraklarında değişen, dönüşen, ortaya çıkan ya da yok olan birçok meslek
grubu bulunmaktadır.
Cerrahlar
Bazı meslekler, 19.yüzyıl gündelik hayatında varlığını sürdürmeye devam etmiş, çağın
koşullarına uyarak dönüşüme gidilmiştir. Cerrahlık mesleği yara tımarcılığı sayıldığı
dönemden yavaş yavaş sıyrılmaya başlamıştır. Eli işe yatkın kimselerin gedik usulüne
bağlanması şartıyla mesleklerini yapmaları serbestti. Cerrahların tedavi yöntemleri ise,
Ortaçağ tıbbının izlerini 19.yüzyıla kadar taşımasına neden olmuştur. Cerrahların uzmanlık
alanları olarak ise diş çekmek, sünnet etmek ve çıban dağlamak olarak bilinmektedir. Hatta bu
durumu eli işe yatkın olan berberlerde esnaf-ı cerrahan olarak sayılmış ve itibar görmüşlerdir.
Dükkanları aynı zamanda muayenehane niteliği taşıyan berberler saç kestikten sonra, diş de
çekmişlerdir. 19.yüzyılın başında ilk cerrahhane açılmış ve bu mesleğin modernleştirilmesi
yolunda önemli bir adım atılmıştır. Bu tip uygulamalar modern eğitim kurumlarının,
geleneksel meslek grupları üzerinde etkilerinin artmasına neden olmuştur. Bu şekilde
cerrahlık, berberlik ve dişçilik bağımsız birer meslek grubu haline gelmiştir. Cerrahlık
mesleği 19.yüzyılın sonlarına kadar hala yara tımarcılığı olarak dile getiriliyordu. Ancak bu
durum II.Abdülhamid’in tıbbı mezunlarına, cerrah yerine operatör unvanı vermesiyle
değişmiştir. Modern tıp eğitimi kurulsa da, eğitimler vermeye başlasa da hastanelerde tam
olarak yaygınlaşamayan bu durum II.Meşrutiyetten sonra tam anlamıyla kullanım alanı
yerleşmiştir.
Berberler
Cerrah olarak da itibar yüklenen berberler de 19.yüzyıl modernleşmesiyle birlikte bir
dönüşüm yaşamıştır. Tanzimat’tan önce saç sakal tıraşının yanı sıra diş çeken, deri hastalıkları
tedavileri yapan, sünnetçilik işleriyle ilgilenen bu meslek grubunun ayrıca tıbbi ilaç ve
merhemleri de imal ederek halka satış yapma yetkisi vardı. Tanzimat’tan sonra ise modern
okulların açılmasıyla birlikte, meslek gruplarının parçalanması söz konusu olmuş ve berber
dükkanlarından yetişme çıraklar gördükleri eğitimden sonra cerrah, dişçi ve eczacı
diplomaları almışlardır. II. Abdülhamid döneminde modern berberlik mesleği tam anlamıyla
ortaya çıkmıştır. Ancak bu okul eğitimi olarak değil, gündelik hayat içinde gelişen toplumsal
bir görgü olarak piyasaya çıkmıştır. 19.yüzyılda ortaya çıkan yeni insan tipi, yapısal anlamda
değişim geçirmiş ve bu durum meslek kollarına da yansımıştır. Berberler modern mekânlara
bağımlı hisseden bu insan tipine uygun bir ortam hazırlamıştır. Mesleklerini genellikle
kahvelerde icra eden berberler, kendi dükkanlarını açmış, Avrupa modeline göre bir iç
düzenleme yapmışlardır. Duvarlara aynalar ve raflar asılmış, kahvehane taburesi yerine
arkalıklı berber koltukları ve küçük tıraş tasları ve fırçaları mesleğin yeni araçları olmuştur.
Abdülhamid döneminde kıyafetleri de değişen berberler beyaz iş gömlekleri kullanmaya
başlamışlardır. 1
Editör: Fırat Şenol
Yorumlar