OSMANLI MODASININ KALBİ KAĞITHANE

18.yüzyıl ilk yıllarından başlayarak Osmanlıda sosyal, kültürel ve siyasi bir takım değişiklikleri meydana getirmiştir. Avrupa’yla sosyal ve siyasi ilişkilerin artması Osmanlı yaşamına yeni dokunuşlar yapmıştır özellikle 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kadınların mesire yerlerine toplu gezilerinin artması Göksu ve Kâğıthane’de kayık sefalarının yapılması, bu dönemde Osmanlı kadının sosyal yaşamında ortaya çıkan yeni eğilimlerdir.

Kadınlar dışarıda daha fazla vakit geçirmeye başlayınca görüntülerine de daha çok özen göstermiş ve Avrupa’yla artan ilişkilerin de etkisi ile Osmanlı giyim kültürüne bazı Avrupalı dokunuşlar yapmışlardır. Bu yüzden 18.yüzyıl için Osmanlı modasının kırılma noktası olmuştur denilebilir. 18.yüzyıl Osmanlı kadın kıyafet modasını genel olarak 3 ana başlık altında toplayabiliriz, ilk olarak Dış giyimden başlayalım, Osmanlı kadını her dönem sokak giysisi olarak ayak bileklerine kadar uzanan dökümlü, bol vücut kıvrımlarını belli etmeyecek şekilde tasarlanan ferace’yi kullanmıştır. Başörtüsü olarak yaşmak adı verilen beyaz renkli bir örtü kullanılarak yapılan örtünme modelini kullanmışlardır. Yaşmaklar genellikle ev içinde de kullanılan hotoz tarzı bağlanmış örtülerin üzerine örtülmüşlerdir. Bu sebeple biraz bol ve arka kısımları geniştir. Ferace renkleri genellikle kurşuni, mavi, kahverengi, nohut rengi gibi daha koyu ve dikkat çekmeyecek renklerdir.

Yüzyılın sonlarına doğru feracelerin, etek uçlarına geniş yırtmaçlar eklendiği, ön yakaların yaklaşık olarak bir-bir buçuk karış kadar genişletilerek boylarının arkada bele kadar indiği görülür. Önceki döneme göre biraz daha bedene oturmaya başladıkları söylenebilir. Renklerde de bir canlanma söz konudur. Fıstık yeşili, sarı, krem gibi daha açık ve canlı renkler kullanılmaya başlanmıştır. Yaldızlı harçlar, danteller ve kurdelelerle süslenmiştir. İpekli, kırmalı mücevher saplı, feracelerle aynı renkteki şemsiyeler dış giyimi tamamlamıştır. İkinci grubu başlık ve saç modelleri olarak ele alabiliriz. Yüz yılın ilk yarınsında yemeninin hotoz tarzda arkaya doğru bağlanması söz konusudur. Hotoz’un etrafı bir bant veya sırmalı başka bir yemeni ile çevrelenmektedir. Gayrimüslim kadınlar kıyafet ve başlıklarında Müslüman kadınlara göre daha cüretkâr ve daha gösterişli değişimler yapmışlardır.

,Spiral formlu başlıklar ermeni kadınlara aitken serpuş adı verilen arkaya doğru peşe palamudu biçiminde uzanan ucu ponponlu başlıkları ise genelde rum kadınları kullanmıştır ancak bazı müslüman kadınlarında kullandığı bilinmektedir. Serpuşların kullanımı yüzyıl sonralarına doğru giderek yaygınlaşmıştır. Yüzyılın ikinci çeyreğinde başlıkların çeşitlenmesi ile birlikte saç modasında değişim olmuştu. Saçlar genelde alınlara perçemle dökülmüş, önler kısa kesilerek arkalar uzun bırakılmıştır. Üçüncü grubu ise iç giyim(entariler) olarak ele alabiliriz. Dış entarilerin derin ‘U’ şeklindeki yakaları ve iç entarilerin derin oval yaka açıklıkları ile yeni bir dekolte beğenisi başlamıştır. Bu dönem de iki farklı kol kesim modeli görmekteyiz bir tanesi balık ağzı olarak adlandırılan bilekte biten kol kısmının yukarı doğru uzamasıyla şekil alır, kol ağızları geniş sırma harçlarla bezelidir. Bir diğer kol kesim modeli ise, dirseğe kadar yırtmaçlı ve yırtmaçlarından aşağıya sarkan iç entarinin kol kısmı ile meydana gelir. Bu dönemde entariler bedeni daha çok kavramaya başlamıştır, entarilerin etek kısımlarında derin açıklıklar bırakılmıştır. Entariler yaka kısmından bel kısmına kadar ilik-düğmelidir. Entarilerin iç kısmında bir ceket, bürümcük iç entari ve şalvar bulunmaktadır. Genellikle şalvarlar uçkurluk adı verilen kuşaklarla bağlanmaktadır. Kemer kullanımı çok yaygındır, üzeri yarı değerli ve değerli taşlarla bezeli veya sırmalı kumaştan yapılan uçları büyük tokalarla tutturulan kemer çeşitleri vardır.

Yüzyıl’ın sonlarına doğru bazı değişimler yaşandığını görürüz. Bu dönem şalvarlar iyice bollaşmış, entariler ayak bileklerinin üzerine çıkmıştır. Göğüs dekoltesi artarak bazı kıyafetlerde entari yakası göğüs altından başlamıştır. Entarilerin üst kısımları vücuda iyice oturmuştur. Kemer yerine daha çok sırmalı hint şalları tercih edilerek bel kısımlarına üçgen şekilde şallar bağlanmıştır. Yüzyılın ilk çeyreğinde uygulanan derin yırtmaçlı kol kesimi kullanımı da azalmıştır. Yüzyıl’ın son döneminde daha önceki dönemlerde entarilerin iç çevresine geçirilen pervazların yerini, dış çevresine araştırmacıların batı etkisi olarak yorumladığı yaldızlı harçlar almıştır. Bu süslü ve görkemli Osmanlı kıyafetleri zarif kadınların üzerinde can bulmuş ve bu kadınlar mesire yerlerinde, sandal sefalarında ve park keyiflerinde arz-ı endam etmiştir. Kısaca Kağıthane’nin tarihinde de bahsetmek gerekirse, Kâğıthane, İstanbul'da Haliç'e dökülen bir dereyle, bunun vadisinde eski kâğıt imalathanelerinin bulunması nedeni ile bu adı almıştır. Lale devrinde 28. Çelebi Mehmet Efendi'nin Paris'ten getirdiği Versailles bahçe ve köşklerinin planlarına göre, Kağıthane deresi etrafında padişaha ile vezirlere özgü 60 kadar kasır ve köşk yapılmıştır. Dere kenarları kavak ve çınar ağaçları ile süslenerek mesire yerleri oluşturulmuştur. En meşhur Kasır, "Sadabad" olarak anılmaktadır. Yeni oluşturulan bu popüler eğlence mekanında böylece Osmanlı modasının kalbi atmaya başlamıştır. Kadınlar birbirinden renkli feraceleri ve göz alıcı başlıklarıyla adete bir moda şöleni yaratmışlar.

Editör: Gökçe Oruç

Bağcı, Serpil. Çağman, Filiz. Renda, Günsel. Tanındı, Zeren. (2010). Osmanlı Resim Sanatı, T.C Kültür Bakanlığı Yayınları.

Bingölçe, Filiz. (2006). Zenanname, Ankara: Altüst yayınları

İrepoğlu, Gül. (1999). Levni, Nakış, Şiir, Renk, İstanbul: T.C Kültür Bakanlığı Yayınları.

Mahir,Banu.(1999).AbdullahBuharî’nin Minyatürlerinde18.Yüzyıl Osmanlı Kadın Modası, P Sanat Dergisi,12.

Nicolas,Eveline Sint. Bull,Duncan. Renda, Günsel, İrepoğlu, Gül. (2003). Lale Devri’nin Bir Görgü Tanığı Jean Baptiste Vanmour, İstanbul: Koçbank Yayınları.

Scarce, Jennifer. (2003). Women’s Costume of the Near and Middle East. Londra: RoutledgeCurzon