OSMANLI MÜCEVHERLERİ

Mücevherin öyküsü de insanlık tarihi kadar eskiye dayanmaktadır. Her dönem ve toplumda 

mücevher insanın vazgeçilmez tutkusu olmuştur. Yaklaşık 35 bin yıl öncesine dayanan 

mücevher tarihinde ilk mücevherler deniz kabuklarından ve fildişinden üretilerek dinsel ve 

büyüsel anlam ifade etmişlerdir. Daha çok kabile simgesi olarak kullanılan takılar 

mezapotamyada bildiğimiz anlamda kuyumculuğun başlamasına kadar bu amaçla 

kullanılmıştır. İlerleyen yüzyıllarla beraber mücevher sanatı ve kuyumculuk gelişerek faaliyet 

göstermiştir. Osmanlıya geldiğimizde de durum değişmemiş mücevher sanatına her dönem 

olduğu gibi önem verilmiştir. Osmanlı kuyumcusu bir nakkaş gibi çalışarak taşı işlemiş ve 

natüralist ağarlıklı eserler üretmiştir. Sınırların genişlemesiyle ve ekonomik gücünde 

artmasıyla değerli taşlara daha kolay ulaşılmıştır horasanlı, gürcü ve ermeni gibi 

sanatçılarında Osmanlıya gelmesiyle Osmanlı mücevher sanatı doruklarına ulaşmıştır. 

Padişahlar her dönem mücevher sanatını desteklemiş ve belki de bu sanata en çok yatırımı 

yapanlardan olmuşlardır. Örneğin, Kanuni Sultan Süleyman 1532 yılında Venedikli kuyumcu 

caorlini ailesine çeşitli değerli taşlarla bezeli taç formlu bir miğfer için 100.000 duka ödeme 

yapmıştır. Padişahların mücevher merakı kanuni ile başlayıp bitmemiştir, her dönem 

padişahlar başlıklarına değerli taşlarla bezeli sorguçlar takmıştır büyük değerli taşlara 

geometrik veya bazen de hayvan formunda şekil verilerek üretilen yüzükleri de vazgeçilmez 

aksesuarlarıdır. Padişah, harem ve üst düzey yönetici sınıf için değerli malzeme sadece 

aksesuar olarak kullanılmamıştır işlemeli gümüş ve altın yemek takımları, değerli taşlarla 

yapılmış tespihler, kuran yüzleri ve diğer pek çok objede sıkça kullanılmıştır. Hatta 

kaftanlarında gümüş ve altın iplikle işlenmiş motiflerde sıkça karşımıza çıkar. Kadınlar için 

mücevherin büyüsü daha başkadır gerdanlarını süsleyen gerdanlıklar uzun saçlarına saç 

tokaları gösterişli başlıklarına iğneler, kaftan yakalarına broşlar ve düğmeler, halhallar, büyük 

küpeler, yüzükler, bilezikler, kemer ve kemer tokaları, yelpaze, ayna, tarak ve ayakkabılar 

için kullanılan değerli taşlarda her zaman kadınları cezp etmiştir. Dönemin resimlerinden 

yapılan incelemelerden takı modasının yüzyıllara göre değişikliğe uğradığını söyleyebiliriz. 

Örneğin 18.yüz yıl için kiraz formlu küpeler ve saçtan kulağa uzanan 2 veya 3 sıra dizili 

zülüflükler dönemde sıkça kullanılan aksesuarlarken ilerleyen yüzyıllarda zülüflük kullanımı 

azalmış küpe formlarına çiçek motifleri de girmiştir. Özellikle padişahların ve harem sınıfına 

ait kadınların hotoz veya serpuş başlıklarında sıkça kullandığı Sorguçlarda bu yüzyıldan sonra 

daha gösterişli, abartılı formlarda tasarlanmaya başlamıştır. Bitkisel veya damla biçimli 

sorguçları huma veya tavus kuşu tüyleri de çevrelemiş ve gösterişi arttırılmıştır. Osmanlı 

topraklarındaki çok renklilik ve çeşitlilik mücevher sanatında da kendini göstermiştir. Avrupa 

da kıyafete ve birbirine uyumlu takımlar yapılırken Osmanlıda ayrı ayrı formalarda ve 

bezemelerde tasarlanan takılar sevilerek birada kullanılmıştır. Pek çok formdan ve çeşitte 

kullanılan mücevherlerin hepsinden örnekler maalesef ki günümüzde yoktur bunun bir sebebi 

çeşitli başka ihtiyaçları karşılamak için satılmış olmalarıdır. Bir diğer sebebi ise dönemin 

değişen beğenisi doğrultusunda yapılan yeni bir formdaki aksesuarla değişmiş olmasıdır. 

Mücevher özellikle hanedanın gücünü pekiştirdiği halkına ve diğer coğrafyadaki yöneticilere 

gücünü gösterdiği belki bir ölçüde gösteriş yaptığı kendini yücelttiği önemli bir araçtır. 

Halktan da özellikle zengin sınıf bu akıma her dönem uyarak varlıklı olmanın en önemli 

işaretlerinden biri olarak mücevhere yatırım yapmıştır. Osmanlıda her yüzyıl formaları, 

biçimleri ve boyutları değişikliğe uğrasa da mücevher sanatı ve sanatçıları her dönem 

desteklenmiş ve sosyal kültürün önemli bir parçasını oluşturmuştur.

                                                                                                 Editör: Gökçe Oruç

İrepoğlu Gül. (2012), Osmanlı Saray Mücevherleri. BKG

Gürtuna, Sevgi. (1999). Osmanlı Kadının Giyim Kuşamı, Osmanlı Ansiklopedisi, (c.9, s.190-

203). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları

Tezcan, Hülya. (1999). Osmanlı Sarayı ve İstanbul’da Kadın Modası: 16 -17. Yüzyıl 

Osmanlı Sarayında Kadın Modası. P Sanat Dergisi. 12.s.60-70

Renda, Günsel.(1999). Padişah Portreleri, Konya: Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel 

Müdürlüğü Yayınları.